Το αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου αποτελεί το σημαντικότερο δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της περιόδου της τουρκοκρατίας στη Λευκωσία. Είναι κτισμένο κοντά στην Αρχιεπισκοπή, στην ενορία του Αγίου Αντωνίου, όπου κατοικούσε κατά παράδοση η τάξη των ευπόρων Ελλήνων.

Ο Χατζηγεωργάκης Κορνέσιος ήταν δραγουμάνος, δηλαδή διερμηνέας της Πύλης, από το 1779 μέχρι το θάνατό του στα 1809. Το αξίωμα αυτό, που ήταν από τα σημαντικότερα αξιώματα που δίνονταν σε μη οθωμανούς από τις οθωμανικές αρχές, του έδωσε την ευκαιρία να συσσωρεύσει μια τεράστια περιουσία και να αποκτήσει μεγάλη δύναμη. Αυτή η δύναμη που απέκτησε υπήρξε τελικά η αιτία θανάτου του. Μετά από συκοφαντία, οδηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου αποκεφαλίστηκε στις 31 Μαρτίου 1809.

Η οικία είναι διώροφη και κτίστηκε στα 1793. Το μονόγραμμα του ιδιοκτήτη και η ημερομηνία ανέγερσης του κτιρίου φαίνονται σε μαρμάρινη πλάκα εντοιχισμένη στο εσωτερικό της εισόδου. Η Οικία αναπτύσσεται σε σχήμα Π και περικλείει εσωτερική αυλή που περιτρέχεται από στεγασμένες στοές στις τρεις της πλευρές. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει μια μνημειακή κρήνη και ένα ιδιωτικό τουρκικό λουτρό (χαμάμ). Στο ισόγειο της Οικίας βρίσκονταν οι χώροι για την υπηρεσία, η κουζίνα, οι στάβλοι και οι διάφοροι αποθηκευτικοί και βοηθητικοί χώροι.

Μια στεγασμένη ξύλινη σκάλα με πέτρινη βάση οδηγεί σήμερα από την αυλή στην αίθουσα εισόδου του ορόφου, τον ηλιακό. Με τον ηλιακό επικοινωνούν τα κυριότερα δωμάτια του σπιτιού, ο επίσημος χώρος υποδοχής και τα υπνοδωμάτια. Η επίσημη αίθουσα υποδοχής, ο οντάς, βρίσκεται στο άκρο της ανατολικής πτέρυγας και ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα δωμάτια με την πλούσια ξυλόγλυπτη, επιχρυσωμένη διακόσμησή της και την ελαιογραφία που παρουσιάζει πιθανόν μια φανταστική πόλη.

Η επίπλωση του αρχοντικού δεν είναι η πρωτότυπη αλλά ανήκει στο τέλος του 19ου αι.-αρχές του 20ου αι., και αποτελεί δωρεά της τελευταίας ιδιοκτήτριας της οικίας. Εκτίθενται επίσης διάφορα αντικείμενα της βυζαντινής και μεσαιωνικής περιόδου, καθώς και της τουρκοκρατίας.

Η αποκατάσταση της οικίας ξεκίνησε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και συνέχισε σε τακτικά διαστήματα, μέχρι και το 1981, οπότε και έγιναν οι μεγαλύτερες εργασίες αποκατάστασης. Από το Μάιο του 1987 λειτουργεί ως μουσείο. Τιμήθηκε με το βραβείο Europa Nostra το 1988.

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ